Casus

6 minuten leestijd

"Wat als het misgaat? Hoe we Nederland weerbaarder maken”

Gepubliceerd op23 juni 2025Geschreven doorDominik Simler

Waarom komen mensen niet in actie bij grote maatschappelijke uitdagingen? Vaak voelt de opgave te groot, complex of ver weg. De sleutel ligt in het vinden van kleine, haalbare stappen die mensen wel willen en kunnen zetten.”

De uitdaging

We leven in een tijd waarin basisvoorzieningen zoals elektriciteit en drinkwater vanzelfsprekend lijken, maar niet altijd gegarandeerd zijn in noodsituaties. Hoewel niet alle dreigingen te voorkomen zijn, is voorbereiding essentieel voor een weerbare samenleving. Het is verstandig om nu voorbereidingen te treffen, zoals samenstellen van een noodpakket en -plan, om ons minstens 72 uur zelfstandig te kunnen redden.

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) wil Nederlanders helpen zich beter voor te bereiden op risico’s en dreigingen. Dit onderzoek biedt inzicht in de meest kansrijke gedragingen en gedragsbepalers om op in te zetten met communicatie om Nederlanders beter voor te bereiden op mogelijke noodsituaties. 

Deze inzichten worden gebruikt voor een communicatiestrategie op korte en lange termijn, waarmee de weerbaarheid van de Nederlandse samenleving kan worden vergroot.

De aanpak

Waarom komen mensen niet in actie bij grote maatschappelijke uitdagingen? Vaak voelt de opgave te groot, complex of ver weg. De sleutel ligt in het vinden van kleine, haalbare stappen die mensen wél willen en kunnen zetten. Door middel van ons Rasch-onderzoek naar weerbaar gedrag brachten we in kaart:

- Welke weerbaarheidsgedragingen Nederlanders vertonen ;

- Of er een onderliggende mindset bestaat onder verschillende weerbaarheidsgedragingen;

- Of de relatie tussen gedragingen hetzelfde is voor verschillende subgroepen;

- Welke gedragsbepalers invloed hebben op de weerbaarheidsmindset.

Met deskresearch identificeerden we relevante weerbaarheidsgedragingen, gedragsbepalers, waarden en achtergrondkenmerken. De gedragingen die we onderzochten horen bij de volgende onderwerpen:

- Noodpakket: Voorwerpen die in een noodpakket thuishoren in huis hebben.

- Noodplan: Een plan hebben voor bepaalde noodscenario’s en noodpapieren bij de hand hebben.

- Erover praten: Praten over (voorbereiden op) noodsituaties met medebewoners en buurtgenoten.

- Actie ondernemen: Bepaalde cursussen doen om beter voorbereid te zijn en een betrokken rol hebben in de buurt.

Door middel van een vragenlijstonderzoek onder een representatieve groep Nederlanders brachten we in kaart in hoeverre de weerbaarheidsgedragingen worden uitgevoerd. Vervolgens toetsten we met statistische analyses (rasch analyse) of de ruim 80 gedragingen die bij de vier onderwerpen horen samen één gedragsladder vormen. Hiermee onderzochten we ook of er een volgordelijkheid zit in deze gedragingen met een onderliggende mindset.

Daarna toetsen we  welke gedragsbepalers, waarden en achtergrondkenmerken een rol spelen bij hoeveel gedragingen men uitvoert (regressie analyse). Op basis van de bevindingen schreven we adviezen voor de communicatiestrategie, op korte en lange termijn. Daarnaast sloten we aan bij een Casi sessie om de inzichten uit het onderzoek en onze gedrags expertise te delen.

De gedragsladder

Nederlanders vertonen een verscheidenheid aan weerbaarheidsgedragingen. Sommige gedragingen worden heel vaak uitgevoerd, andere gedragingen worden minder vaak uitgevoerd.

De vier onderwerpen(het samenstellen van een noodpakket, opstellen van een noodplan, praten over noodsituaties en actie ondernemen) vormen samen één gedragsladder, met andere woorden: één mindset.

Dit betekent dat er een volgordelijke relatie bestaat tussen de verschillende gedragingen. Nederlanders die weinig gedragingen uitvoeren, voeren vooral gedragingen uit die ook vaker voorkomen. Gedragingen die minder vaak worden uitgevoerd, worden met name door Nederlanders uitgevoerd die ook veel van de andere gedragingen laten zien.

We inentificeren 5 treden, oplopend van ‘laagste drempel’ naar ‘hoogste drempel’. Gedragingen te doen met het noodpakket en noodplan zijn op alle treden vertegenwoordigd. Gedragingen te doen met praten over noodsituaties en actie ondernemen, staan vooral op de bovenste twee treden.

De gemiddelde burger heeft daarbij nog veel treden te beklimmen. De meeste burgers staan ongeveer midden op de ladder voor weerbaar gedrag. Dit betekent dat de gemiddelde burger nog bijna de helft van de verschillende weerbaarheidsgedragingen niet heeft uitgevoerd.

De volgorde van gedragingen is nagenoeg gelijk voor verschillende doelgroepen. Dat wil zeggen, de gedragsladders komen tussen de verschillende doelgroepen sterk overeen.  Gedragingen die voor de ene subgroep op een hogere trede staat, staat ook bij een andere subgroepen ook op een hogere trede. Gedragingen die voor de gemiddelde burger relevant zijn, zijn ook voor de leden van de subgroepen relevant.

De gedragsbepalers

De gedragsbepalers zijn de motieven en weerstanden van de doelgroep ten opzichte van het uitvoeren van weerbaarheidsgedrag. Een aantal gedragsbepalers voorspelt voor de algemene doelgroep hoeveel weerbaarheidsgedragingen iemand laat zien. Enkele gedragsbepalers wijken echter af per subgroep en type weerbaarheidsgedrag.

 

Een aantal belangrijke gedragsbepalers die meer weerbaar gedrag voorspellen zijn:

- Beschikbare middelen: beschikbare middelen hebben om je voor te bereiden

- Zelf-effectiviteit: vertrouwen in eigen kunnen om een noodplan om te stellen

- Subjectieve norm: de mate waarin mensen die belangrijk voor je zijn zich voorbereiden op noodsituaties

- Verantwoordelijkheidsgevoel: je verantwoordelijk voelen voor anderen

- Kennis: kennis hebben  van een noodpakket of noodplan.

Het advies

Op basis van de bevindingen formuleren we diverse gedragsadviezen voor de communicatie strategie.

  1. Focus op haalbare, impactvolle gedragingen halverwege de weerbaarheidsladder.
  2. Besteed specifiek aandacht aan water inslaan als concrete eerste stap en signaal.
  3. Vergroot vertrouwen in eigen kunnen door positieve bekrachtiging en versterk de sociale norm via voorbeelden.
  4. Steun niet te veel op risicocommunicatie, maar koppel gewenst gedrag aan andere doelen en waarden zoals de verantwoordelijkheid voor anderen.
  5. Zet informatiecampagnes in op kennis over noodpakketten en -plannen.
  6. Benader de Nederlandse populatie als één doelgroep en focus waar mogelijk op jongeren.
  7. Koppel gewenst gedrag aan bestaande systemen, zoals EHBO-cursussen of informatieverstrekking via diverse instanties.
  8. Benut momentum door in te spelen op actuele gebeurtenissen en de relevantie van voorbereiding te tonen.

Over de auteur

Dominik Simler

Dominik is een ervaren gedragsonderzoeker met een passie voor fundamenteel onderzoek en een onuitputtelijke nieuwsgierigheid naar de drijfveren van menselijk gedrag. Zijn kracht ligt in het verbinden van theorie en praktijk, met oog voor complexiteit en haalbaarheid. Naast gedragsonderzoek richt hij zich binnen Research & Development op het verbeteren en innoveren van methoden voor gedragsonderzoek.

Onze inzichten en tools brengen je verder

Meer weten over deze casus?

Onze gedragsspecialisten gaan hier graag over met je in gesprek. Deel je vragen en opmerkingen hierover en we nemen zo snel mogelijk contact met je op.

Neem contact op

Andere casussen